Afazili Bireylerde Dil ve Konuşma Terapisi 
Apraksi Nedir?
Apraksi, kişinin fiziksel yeteneği yerinde olmasına rağmen, belirli hareketleri bilinçli bir şekilde gerçekleştirememesi durumudur. Beyindeki motor planlama ve koordinasyonu sağlayan alanlarda meydana gelen bir hasar sonucu oluşur. Bu durum, genellikle inme, beyin yaralanması, nörolojik hastalıklar veya beyin tümörleri gibi durumlar sonucunda ortaya çıkar. Apraksi yaşayan bireyler, ne yapmak istediklerini bilseler bile bu hareketleri doğru sırayla ve düzgün bir şekilde gerçekleştiremezler.
Apraksi, farklı şekillerde ortaya çıkabilir ve bu şekiller genellikle beyinde etkilenen bölgeye bağlıdır. Örneğin, kişi bir objeyi nasıl kullanacağını bilebilir, ancak bunu gerçekleştiremez. Ya da kişi konuşma sırasında sesleri nasıl üreteceğini bilse bile, bu sesleri doğru bir sırayla çıkaramayabilir. Bu nedenle, apraksi günlük yaşamda ciddi zorluklara yol açabilir.
Apraksi Türleri
- İdeomotor Apraksi: Bu apraksi türünde birey, bilinçli olarak bir hareketi nasıl yapacağını bilmesine rağmen hareketi gerçekleştiremez. Örneğin, bir kişi diş fırçası ile dişlerini nasıl fırçalayacağını bilir ancak bunu fiziksel olarak uygulamada sorun yaşar.
- İdeasyonal Apraksi: Bu tür apraksisi olan bireyler, bir dizi hareketi doğru sırayla yapma konusunda zorluk çekerler. Örneğin, kişi bir sandviç yapmak istediğinde ekmeği kesip içine malzemeleri doğru şekilde koyamayabilir.
- Konstrüktif Apraksi: Konstrüktif apraksi, kişinin bir nesnenin parçalarını bir araya getirmekte veya inşa etmekte zorlanmasıdır. Örneğin, bir yapbozu tamamlamakta veya bir evi çizmekte zorluk çekebilir.
- Oromotor Apraksi (Konuşma Apraksisi): Bu tür apraksi, konuşma hareketlerini planlama ve koordinasyon konusunda zorluk yaşandığında ortaya çıkar. Birey, konuşma sırasında sesleri ve heceleri doğru sırayla çıkaramayabilir. Bu durum, dil ve konuşma gelişimini ciddi şekilde etkileyebilir.
- Limb Apraksi: El, kol veya bacak gibi uzuvlarla ilgili hareketlerin planlanması ve gerçekleştirilmesinde zorluk çekilir. Örneğin, bir birey bir kalemi nasıl tutacağını ve kullanacağını bilir, ancak kalemi tutma ve kullanma sırasında hareketleri sıralamakta sorun yaşar.
Apraksinin Nedenleri
Apraksi, beyindeki motor planlama ve hareketlerin koordinasyonunu sağlayan alanların zarar görmesiyle ortaya çıkar. Apraksiye neden olabilecek başlıca durumlar şunlardır:
- İnme: Beyne giden kan akışının kesilmesi, beynin motor becerilerden sorumlu bölgelerine zarar verebilir ve apraksiye yol açabilir.
- Beyin Hasarı: Trafik kazaları, düşme gibi travmatik beyin yaralanmaları, beyindeki hareket planlamasıyla ilgili alanlarda hasara neden olabilir.
- Nörodejeneratif Hastalıklar: Alzheimer, Parkinson ve Huntington hastalıkları gibi nörodejeneratif hastalıklar, beyindeki motor fonksiyonların kontrol edilmesinden sorumlu bölgelerin hasar görmesine neden olabilir.
- Beyin Tümörleri: Beyinde büyüyen tümörler, hareket planlaması ve koordinasyonunu etkileyen alanlara baskı yaparak apraksiye yol açabilir.
- Enfeksiyonlar: Beyni etkileyen bazı enfeksiyonlar, beyin dokusunda hasara neden olabilir ve apraksiye sebep olabilir.
Apraksinin Belirtileri Nelerdir?
Apraksinin belirtileri, türüne ve beyindeki etkilenen bölgeye göre değişiklik gösterebilir. Ancak genel olarak apraksi belirtileri şunlardır:
- Nesneleri Yanlış Kullanma: Birey, bir nesneyi doğru şekilde kullanma yeteneğini kaybedebilir. Örneğin, bir bardağı nasıl tutacağını bilebilir, ancak bu hareketi gerçekleştiremez veya yanlış yapabilir.
- Hareketlerin Sırasını Karıştırma: Apraksili bireyler, bir dizi hareketi doğru sırada gerçekleştirme konusunda zorluk çekerler. Örneğin, bir sandviç hazırlarken önce ekmeği kesmek yerine dolaptan malzemeleri çıkarmakta sorun yaşayabilirler.
- Basit Hareketlerde Zorluk: Günlük basit hareketleri (örneğin, diş fırçalama veya giyinme) planlayamama veya hatalı yapma durumu.
- Konuşma Bozuklukları: Konuşma apraksisi olan bireylerde, seslerin doğru sırayla çıkarılamaması, hecelerin karıştırılması ve konuşmanın anlaşılmaz hale gelmesi.
- Görsel-uzaysal Zorluklar: Özellikle konstrüktif apraksi durumunda, birey çizim yapmakta, bir yapbozu birleştirmekte veya bir nesneyi doğru şekilde inşa etmekte zorlanabilir.
Apraksi Nasıl Teşhis Edilir?
Apraksinin teşhisi, dil ve konuşma terapistleri, nörologlar ve fizyoterapistler tarafından yapılan kapsamlı bir değerlendirme süreci ile konulur. Teşhis sürecinde şu yöntemler kullanılır:
- Nörolojik Değerlendirme: Nörolog, bireyin motor becerilerini ve beyin fonksiyonlarını değerlendirir. Beynin hangi bölgesinin etkilendiğini belirlemek için görüntüleme testleri (MR, BT gibi) kullanılabilir.
- Dil ve Konuşma Değerlendirmesi: Konuşma apraksisinden şüpheleniliyorsa, bir dil ve konuşma terapisti bireyin sesleri nasıl çıkardığını, cümle kurma becerilerini ve konuşma akıcılığını değerlendirir.
- Motor Becerilerin Değerlendirilmesi: Fizyoterapistler ve ergoterapistler, bireyin günlük yaşam hareketlerini nasıl gerçekleştirdiğini değerlendirir. Bu değerlendirmeler, apraksinin türüne göre özelleştirilir.
- Gözlem: Bireyin nesneleri nasıl kullandığı, belirli bir hareketi gerçekleştirme becerisi ve günlük yaşam aktiviteleri sırasında yaşadığı zorluklar gözlemlenir.
Apraksi Nasıl Tedavi Edilir?
Apraksi tedavisi, bireyin yaşadığı apraksi türüne ve semptomların şiddetine bağlı olarak çeşitli yöntemlerle uygulanır. Tedavideki temel hedef, bireyin günlük yaşamda işlevselliğini artırmak ve bağımsızlığını kazandırmaktır. Apraksinin tedavisinde kullanılan başlıca yöntemler şunlardır:
- Dil ve Konuşma Terapisi (Konuşma Apraksisi İçin):
Konuşma apraksisi olan bireyler için dil ve konuşma terapisi, seslerin doğru bir şekilde üretilmesini öğretmeyi amaçlar. Terapist, bireyin motor planlama becerilerini geliştirmeye yönelik egzersizler ve tekrarlamalar yaptırır. Ayrıca, seslerin doğru sırada üretilmesi ve kelimelerin anlamlı bir şekilde bir araya getirilmesi üzerinde çalışılır.
- Fiziksel ve Ergoterapi (Motor Apraksi İçin):
Motor apraksi yaşayan bireyler için fizyoterapi ve ergoterapi oldukça faydalıdır. Bu terapilerde bireyin günlük yaşam aktivitelerinde bağımsız hale gelmesi amaçlanır. Fizyoterapistler, motor hareketleri doğru bir şekilde gerçekleştirebilmesi için bireye egzersizler yaptırırken, ergoterapistler, bireyin günlük yaşam aktivitelerini (giyinme, yemek yeme, diş fırçalama gibi) yeniden öğrenmesine yardımcı olur.
- Tekrarlama ve Pratik:
Apraksi tedavisinde, tekrarlama önemli bir rol oynar. Birey, zorlandığı hareketleri veya konuşma seslerini tekrar ederek motor hafızasını geliştirebilir. Düzenli pratik ve egzersizler, bireyin hareketleri daha doğru ve etkili bir şekilde gerçekleştirmesine yardımcı olur.
- Görsel ve İşitsel İpuçları:
Tedavi sırasında, bireye görsel ve işitsel ipuçları verilerek hareketlerin nasıl yapılacağı veya seslerin nasıl çıkarılacağı gösterilir. Bu ipuçları, bireyin motor planlama becerilerini güçlendirmek için kullanılır.
- Adaptif Yöntemler ve Yardımcı Teknolojiler:
Bazı apraksi vakalarında, birey günlük yaşamını kolaylaştırmak için adaptif cihazlar veya yardımcı teknolojiler kullanabilir. Örneğin, konuşma apraksisi olan bireyler, tabletler veya konuşma cihazları aracılığıyla iletişim kurabilirler.
Apraksi, bireyin motor becerilerini veya konuşma yeteneklerini etkileyen karmaşık bir bozukluktur. Doğru teşhis ve tedavi ile bireylerin yaşam kalitesini artırmak ve günlük yaşamda daha bağımsız hale gelmelerini sağlamak mümkündür. Tedavi sürecinde düzenli egzersizler, tekrarlamalar ve destekleyici terapiler büyük önem taşır.